Podczas trzeciego etapu prac poddano pełnym pracom konserwatorskim wszystkie zdemontowane z prospektu aplikacje oraz rzeźby. Zarówno rzeźby aniołów jaki i figura pelikana zostały na prospekcie ustawione wtórnie, reprezentują one trzy różne style rzeźbiarskie i można przypuszczać, że jedynie anioł z instrumentem pochodził pierwotnie z prospektu. Zdecydowano przeprowadzić konserwację wszystkich rzeźb, ale jedynie rzeźba anioła z instrumentem wróci po konserwacji na prospekt.
Rzeźby oraz wszystkie aplikacje ze względu na zły stan drewna poddano zabiegowi impregnacji, który znacznie wzmocnił oraz skonsolidował osłabione przez ksylofagi drewno. Wykonano wzmocnienia konstrukcji i uzupełnienia snycerskie. Przy rzeźbie anioła muzykującego zrekonstruowano w drewnie lipowym fragment instrumentu.
Głębsze i większe ubytki drewna uzupełniono dwuskładnikową żywicą epoksydową, natomiast otwory po owadach uzupełniono kitem do drewna, który opracowano do poziomu oryginału. Ubytki zaprawy oraz rekonstrukcje pokryto gruntem. Scalono śladowo zachowane złocenia i srebrzenia oraz wykonano rekonstrukcje złoceń złotem płatkowym. Na rzeźbach i aplikacjach wykonano retusz naśladowczy farbami temperowymi. Powierzchnię elementów prospektu zabezpieczono werniksem końcowym.
Lubawa – Kościół św. Anny – Kotara środkowa górna po konserwacji.
Lubawa – Kościół św. Anny – Rzeźba anioła ze zwieńczenia prospektu po oczyszczeniu i uzupełnieniu formy oraz zdjęcie po konserwacji.
Lubawa – Kościół św. Anny – Elementy z prospektu, po konserwacji.
Rzeźba powstała w kon. XVI –XVII w., pochodzi z fary pw. św. Anny w Lubawie
Po przewiezieniu do pracowni wykonano dokumentację konserwatorską stanu zachowania oraz przeprowadzono badania konserwatorskie. Stan zachowania rzeźby określono jako zły. Duża liczba przemalowań warstwy malarskiej stworzyła grubą warstwę zniekształcającą obiekt pod względem plastycznym, maskując przy tym realny stan zachowania drewna. Już trakcie usuwania nawarstwień, okazało się, iż drewno jest rozeschnięte, spękane i posiada liczne okrągłe, głębokie otwory, świadczące o zaatakowaniu przez ksylofagi. W oryginalnej snycerce brakuje przedniej części korony cierniowej oraz niektórych kolców, fragmentu włosów po lewej stronie, palców u obydwu rąk, przedniej części prawej stopy i palców u lewej oraz oryginalnych drewnianych gwoździ i krzyża. Elementy te zostały w czasie poprzednich prac renowacyjnych częściowo dorobione bez dbałości o szczegóły formy.
Obecne prace konserwatorskie rozpoczęto od usuwania warstw przemalowań, odsłaniając najstarsze zachowane opracowanie karnacji. Usunięto też dawne uzupełnienia formy. Po oczyszczeniu konieczny był zabieg dezynsekcji i impregnacji drewna. Wykonano nową rekonstrukcję stopy Chrystusa oraz palcy u rąk. Uzupełniono również wyłamane kolce w koronie cierniowej. Drobne ubytki drewna i zaprawy uzupełniono kitem. Wykonano naśladowczy retusz scalający. Na zakończenie prac zabezpieczono powierzchnię rzeźby.
Lubawa – Kościół św. Anny – Rzeźba przed konserwacją.
Lubawa – Kościół św. Anny – Tył rzeźby po odłączeniu ruchomego ramienia.
Lubawa – stratygrafia
Lubawa – Kościół św. Anny – Zestawienie głowy Chrystusa przed konserwacją i po oczyszczeniu i uzupełnieniu formy rzeźbiarskiej.
Lubawa – Kościół św. Anny – Zestawienie prawej dłoni Chrystusa przed konserwacją i po oczyszczeniu i uzupełnieniu formy rzeźbiarskiej.
Lubawa – Kościół św. Anny – Zestawienie stóp Chrystusa przed konserwacją i po oczyszczeniu i uzupełnieniu formy rzeźbiarskiej.
Lubawa – Kościół św. Anny – Rzeźba po konserwacji.
Rzeźba z pocz. XV w. pochodząca najprawdopodobniej z retabulum Matki Boskiej Bolesnej w kaplicy w Lipach koło Lubawy
Rzeźba w bardzo złym stanie zachowania, drewno mocno zdegradowane z licznymi ubytkami formy. Obiekt był kilkukrotnie poddawany zabiegom konserwatorskim. W trakcie wykonywania badań i odkrywek w warstwach przemalowań nie natrafiono na oryginalne opracowanie kolorystyczne. W czasie renowacji XIX i XX wiecznej ubytki drewna wypełniono kitami oraz flekami z częściową rekonstrukcją rzeźbiarską. Przed przystąpieniem do obecnych prac konserwatorskich wykonano szereg badań specjalistycznych m.in. tomografię komputerową.
W ramach obecnych prac konserwatorskich odsłonięto najstarszą zachowaną warstwę polichromii. Usunięto wszystkie wcześniejsze uzupełnienia drewna i kity, szczególnie z partii podstawy. Wykonano nową rekonstrukcję stóp i dłoni Chrystusa w drewnie lipowym, bardziej odpowiadającą zasadom anatomii i charakterowi rzeźby. Zdegradowane i osłabione drewno poddano zabiegowi impregnacji. Uzupełniono drobne ubytki drewna i zaprawy. Zaizolowano odsłonięte warstwy malarskie i wykonano retusz graficzny (tratteggio) scalając kolorystykę najstarszych zachowanych warstw malarskich. Powierzchnię rzeźby zabezpieczono werniksem i woskiem. W celach ekspozycyjnych wykonano stelaż pozwalający ustawić rzeźbę mimo nie zachowanej podstawy.
Lubawa – Kościół św. Anny – Rzeźba przed konserwacją.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment rzeźby przed konserwacją – widoczne dawne uzupełnienia.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment przed i po konserwacji – dawna i obecna rekonstrukcja stóp Chrystusa.
Lubawa – Kościół św. Anny – Obrazy z tomografii komputerowej – pionowe przekroje z widocznym gwoździem i różnymi rodzajami kitów wypełniającymi wnętrze rzeźby.
Lubawa – Kościół św. Anny – Startygrafia warstw malarskich czerwień z sukni Marii – ok. 7 warstw chronologicznych, wszystkie zawierają pigmenty stosowane od XIX w.
Lubawa – Kościół św. Anny – Spód rzeźby przed konserwacją z widocznymi różnymi rodzajami uzupełnień drewna.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment rzeźby w trakcie usuwania wykruszających się dawnych uzupełnień.
Lubawa – Kościół św. Anny – Rzeźba po oczyszczeniu i usunięciu elementów wtórnych.
Lubawa – Kościół św. Anny – Rzeźba w trakcie retuszu po wykonaniu uzupełnień snycerskich.
Lubawa – Kościół św. Anny – Rzeźba po konserwacji.
Na podstawie przeprowadzonych w trakcie dotychczasowych prac badań konserwatorskich przygotowano projekt ołtarza eliminujący znaczące zmiany jego formy dokonane w XX w. Postanowiono bazując na materiałach archiwalnych oraz analogiach przywrócić ołtarzowi formę jak najbardziej zbliżoną do pierwotnej.
Oczyszczono podstawę ołtarza z wtórnych złoceń i polichromii. Usunięto wtórne nawarstwienia z aplikacji i wykonano uzupełnienia snycerskie w drewnie lipowym.
Powierzchnię drewna płyciny tła przeklejono klejem skórnym i położono w 6 warstwach zaprawę kredowo-klejową . Powierzchnię gruntów wygładzono. Pod złocenia położono czerwony pulment naturalny w sześciu warstwach.
Na ramie wykonano złocenia (złotem w płatkach) i srebrzenia (srebrem w proszku) na czerwonym pulmencie. Na kwiatach i liściach girland ramy, a także na kamieniach korony zwieńczenia wykonano barwne laserunki zgodnie z pierwotnym opracowaniem. W partiach polichromii wykonano retusz i rekonstrukcję warstwy malarskiej, a następnie powierzchnię zabezpieczono damarowym werniksem końcowym.
Lubawa – Kościół św. Anny – Płycina z tła po uzupełnieniu ubytków zaprawy i założeniu nowych gruntów.
Lubawa – Kościół św. Anny -Fragment ramy w trakcie zakładania pulmentów pod złocenia.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment ramy po wykonaniu rekonstrukcji złoceń, przed położeniem laserunków.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment ramy po konserwacji.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment ramy po konserwacji.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment ramy po konserwacji.
W ramach kolejnego etapu prac opracowano metodę usuwania przemalowań i oczyszczono całą powierzchnię prospektu. Wierzchnie warstwy przemalowań usunięto żelem do zdejmowania powłok olejnych V33. Partie złocone i srebrzone doczyszczono z brązowej farby mieszanką rozpuszczalników. Część kitów oraz pozostałości po klejach doczyszczono mechanicznie skalpelem. Dużym odkryciem było odnalezienie po obydwu stronach prospektu śladów po oryginalnych zawiasach, przytrzymujących prawdopodobnie zamykane skrzydła, obecnie niezachowane.
Lubawa – Kościół św. Anny – Odkrywka na architekturze prospektu, widoczne najstarsze opracowanie malarskie.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment oczyszczonej architektury pokrytej pierwotnie marmoryzacją.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment architektury z odsłoniętą pierwotną marmoryzacją.
Zdemontowano pozostałe elementy ołtarza: obraz zasuwowy, wota, płycinę z chmurami z tła ołtarza, cokół z tabernakulum oraz płycinę z mensy i przewieziono do pracowni. Wykonano odkrywki na tych elementach, uzupełniając informacje dotyczące rozpoznania obiektu oraz próby usuwania warstw wtórnych.
OBRAZ
Na obrazie zasuwowym usunięto warstwy pociemniałych werniksów oraz przemalowań, ukazując pierwotne opracowanie malarskie. W obserwacji w podczerwieni uczytelniła się inskrypcja podająca informację o datowaniu i autorze obrazu oraz o XX wiecznej konserwacji.
PODSTAWA OŁATARZA
Na cokole z tabernakulum i na ramie mensy w odkrywkach natrafiono na najstarsze opracowanie złoceń. Oba te elementy były pierwotnie srebrzone na pulmencie. Płycina mensy jest wtórna i pochodzi z ostatniej konserwacji. Z podstawy zostały zdemontowane aplikacje i oczyszczono całą skrzynię z wierzchnich warstw malarskich. Ponieważ najstarsze opracowanie zachowało się tylko w jednym fragmencie zdecydowano się pozostawić, wykazującą dobrą adhezję i kohezję, wtórną zaprawę.
PŁYCINA TŁA
Tło ołtarza oczyszczono z zabrudzeń, a następnie usunięto wtórne złocenia. Powierzchnia tła została pozbawiona pierwotnych warstw w trakcie poprzednich konserwacji. Zachowały się one śladowo w zagłębieniach formy. Usunięto źle zachowane wtórne warstwy, położone zbyt grubo i zacierające formę rzeźbiarską. Po oczyszczeniu przeprowadzono zabieg impregnacji drewna. Uzupełniono ubytki formy snycerskiej flekami lipowymi i opracowano w nich formę rzeźbiarską.
WOTA
Zdemontowane wota skatalogowano i wykonano opisy stanu zachowania. Następnie przystąpiono do wykonania prób oczyszczania z zabrudzeń oraz produktów korozji.
RAMA
Przeprowadzono impregnację całej ramy ołtarza. Wykonano naprawy stolarskie (wstawienie fleków w miejsca pęknięć drewna i łączeń poszczególnych elementów) i snycerskie aplikacji (liście) oraz ramy. Wykonano rekonstrukcje brakujących elementów: skrzydła aniołów, palce dłoni anioła, liście, kwiatki.
W obrębie zwieńczenia oraz aplikacji i części girland wykonano uzupełnienia ubytków zaprawy po uprzednim zaizolowaniu drewna klejem skórnym. Powierzchnie kitów i zapraw odpowiednio opracowano.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment obrazu po usunięciu zabrudzeń i przemalowania.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment obrazu, zdjęcie w podczerwieni ukazujące inskrypcje.
Lubawa – Kościół św. Anny – Odkrywka na podstawie nastawy, widoczny fragment najstarszego opracowania ze srebrzeniem przykryty wtórną zaprawą.
Lubawa – Kościół św. Anny – Odkrywka na ramie mensy w widocznymi najstarszymi srebrzeniami.
Lubawa – Kościół św. Anny – Tło ołtarza po oczyszczeniu z wtórnych nawarstwień oraz po wykonaniu uzupełnień snycerskich.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment ramy po oczyszczeniu, widoczne uzupełnienia formy wykonane we fleku z drewna lipowego oraz drobniejsze uzupełnienia w żywicy epoksydowej.
Lubawa – Kościół św. Anny – Rama ołtarza w trakcie zakładania nowych gruntów i przygotowywania ich powierzchni pod złocenia.
Drewniany, polichromowany i złocony prospekt pochodzi z I poł. XVII wieku.
W trakcie pierwszego etapu prac przy prospekcie organowym wykonano szereg zdjęć wysokiej rozdzielczości, dokumentujących szczegółowo stan zachowania obiektu i zakres zniszczeń. Zdjęcia powtarzano dokumentując kolejne etapy prac. Po ustawieniu rusztowania, zdemontowano z konstrukcji prospektu wszystkie drobne elementy tj, złocone aplikacje, uszaki i rzeźby oraz tralki znajdujące się na balustradzie. Wszystkie elementy oraz konstrukcja zostały gruntownie odkurzone z nagromadzonego kurzu.
W czasie pierwszego etapu prac ważnym celem było rozpoznanie najstarszej, oryginalnej kolorystyki zarówno na prospekcie, rzeźbach oraz aplikacjach, dlatego na początku wykonano szereg odkrywek schodkowych, w warstwach przemalowań. Odkrywki ujawniły najstarsze opracowanie malarskie w formie dosyć uproszczonej marmoryzacji w odcieniach czerwieni z szarobiałymi i czerwonymi żyłkami oraz malowane na górnych gzymsach girlandy kwiatowe. Na aplikacjach i gzymsach rzeźbionych odkryto warstwy żółtego metalu – złota w płatkach oraz śladowe ilości srebra.
Podjęto wówczas decyzję o całkowitym usunięciu wszystkich przemalowań, wtórnych warstw metali wraz z kitami.
Na bocznych drzwiczkach do instrumentu rozpoznano liczne ryte historyczne napisy, m.in. pochodzący z 1670 roku. Z boku instrumentu natrafiono na inskrypcję z czasów ostatniego przemalowania w 1981 roku.
Lubawa – Kościół św. Anny – Prospekt przed konserwacją.
Lubawa – Kościół św. Anny – Ustawiono rusztowanie aby ułatwić dostęp do wszystkich elementów prospektu.
Lubawa – Kościół św. Anny – Odkrywka na architekturze prospektu, ukazujące dwie warstwy przemalowań.
Lubawa – Kościół św. Anny – Odkrywka na architekturze prospektu ukazująca marmoryzację w najstarszym opracowaniu.
Lubawa – Kościół św. Anny – Zdemontowane elementy przed konserwacją, widoczny zły stan zachowania.
Lubawa – Kościół św. Anny – Zdemontowane elementy przed konserwacją, widoczny zły stan zachowania.
Lubawa – Kościół św. Anny – Drewniane drzwiczki z boku prospektu z rytymi napisami pochodzącymi z różnych epok.
Lubawa – Kościół św. Anny – Bok prospektu z widoczną sygnaturą konserwatora z 1981 roku.
W drugim etapie prowadzono prace konserwatorskie przy rzeźbionej ramie ołtarza. Usunięto przemalowania i wtórne złocenia, a także część wtórnych gruntów. Ustalono chronologię warstw i odsłonięto najstarsze zachowane warstwy technologiczne.
Przeprowadzono impregnację zwieńczenia oraz części aplikacji (liście i chmury) z ramy ołtarza. Wykonano naprawy stolarskie i snycerskie w obrębie zwieńczenia – przytwierdzono odłamane ramiona aniołów oraz wstawiono fleki w miejsca pęknięć drewna. Uzupełniono także ubytki formy snycerskiej korony. Następnie rozpoczęto uzupełnianie formy snycerskiej części głównej ołtarza, polegające na dorzeźbieniu brakujących części girland. Wszystkie uzupełnienia drewna wykonano z drewna lipowego.
Lubawa – Kościół św. Anny – Usuwanie wtórnych warstw z elementów ramy.
Lubawa – Kościół św. Anny – Usuwanie wtórnych warstw z elementów ramy.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment ramy po usunięciu warstw wtórnych, widać zachowane śladowo fragmenty pierwotnego opracowania, pozwalające na rekonstrukcję redakcji kolorystycznej ramy.
Lubawa – Kościół św. Anny – Rzeźba anioła ze zwieńczenia, po usunięciu wtórnych złoceń i polichromii, w trakcie uzupełniania otworów po drewnojadach.
Lubawa – Kościół św. Anny – Rzeźby aniołów ze zwieńczenia, po uzupełnieniu ubytków zaprawy i opracowaniu ich powierzchni.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment ramy po oczyszczeniu i uzupełnieniu ubytków formy.
Nastawa ołtarza pochodzi z 1722 roku i jest przypisana autorstwu Johannesa Söffrensa z Elbląga oraz Jerzemu Dąbrowiczowi z Lubawy. Najstarszym elementem ołtarza jest figura Matki Bożej Lipskiej datowana na koniec XVI– początek XVII wieku. na zasuwie ołtarza znajduje się obraz Wniebowzięcia Matki Bożej sygnowany – Johannes Petri (Jan Jerzy Petri) malarz toruński 1755 rok. W ołtarzu znajduje się również kolekcja srebrnych wot pochodzących głownie z XVII i XVIII w. Obecna forma złożenia elementów ołtarza powstała w latach 1946–56, z tego czasu pochodzi złocony feretron w którym ustawiona jest figurka Matki Bożej.
Prace rozpoczęto od wykonania szczegółowej dokumentacji fotograficznej i opisowej, którą kontynuowano podczas całego przebiegu prac. Wstępnie odkurzono obiekt, po czym wykonano odkrywki schodkowe oraz pobrano próbki do badań laboratoryjnych w celu ustalenia chronologii warstw technologicznych obiektu. Zdemontowano zwieńczenie oraz ramę ołtarza, które przewieziono do pracowni.
Wykonano próby oczyszczania i wybrano najlepszą metodę usuwania warstw wtórnych poszczególnych elementów ołtarza.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment ołtarza przed konserwacją.
Lubawa – Kościół św. Anny – Ołtarz po zdemontowaniu rzeźbionej ramy.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment ołtarza przed kosnserwacją – powstała w 2. poł. XX w. wnęka na cudowną figurę i wota.
Lubawa – Kościół św. Anny – Rama po demontażu w pracowni.
Lubawa – Kościół św. Anny – Odkrywka na rzeźbieniach ramy ukazująca kolejne nawarstwienia.
Lubawa – Kościół św. Anny – Zdjęcie makro najstarszych zachowanych warstw na liściach rzeźbionej ramy – zielone laserunki na srebrze.
Przeprowadzono prace fumigacyjne drewnianych elementów wyposażenia wnętrza kościoła. W ramach projektu „Perły Drewnianej Architektury Ziemi Lubawskiej” rozpoczęto również prace konserwatorskie wyposażenia kościoła. Pierwszym w kolejności prac jest późnobarokowy ołtarz boczny św. Jana Nepomucena z ok. 1761 r.
