W ramach kolejnego etapu prac opracowano metodę usuwania przemalowań i oczyszczono całą powierzchnię prospektu. Wierzchnie warstwy przemalowań usunięto żelem do zdejmowania powłok olejnych V33. Partie złocone i srebrzone doczyszczono z brązowej farby mieszanką rozpuszczalników. Część kitów oraz pozostałości po klejach doczyszczono mechanicznie skalpelem. Dużym odkryciem było odnalezienie po obydwu stronach prospektu śladów po oryginalnych zawiasach, przytrzymujących prawdopodobnie zamykane skrzydła, obecnie niezachowane.
Lubawa – Kościół św. Anny – Odkrywka na architekturze prospektu, widoczne najstarsze opracowanie malarskie.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment oczyszczonej architektury pokrytej pierwotnie marmoryzacją.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment architektury z odsłoniętą pierwotną marmoryzacją.
Po rozpoznaniu stanu zachowania oraz rodzaju i liczby nawarstwień zdecydowano o usunięciu przemalowań z początku XX w. i złoceń wykonanych szlagmetalem. Wykonano próby, aby ustalić najbardziej optymalną metodę usuwania zabrudzeń i przemalowań. W pierwszej kolejności oczyszczono zdemontowane elementy. W trakcie prac rozpoznano, że część dekoracji zostało dorobione na początku XX wieku. Po oczyszczeniu większość elementów musiała zostać poddana impregnacji wzmacniającej osłabioną strukturę drewna. Kolejno wykonano naprawy stolarskie: sklejenia pęknięć i ustabilizowanie łączeń. Ubytki formy zdecydowano się uzupełnić flekami z drewna lipowego. Uzupełniono brakujące listwy i gzymsy w zdemontowanych płycinach z empory.
W przypadku trzech rzeźb ze zwieńczenia prospektu uzupełniono również ubytki zaprawy i wykonano retusz oraz rekonstrukcję złoceń i polichromii. Powierzchnię rzeźb zabezpieczono.
Nowe Miasto Lubawskie – Fragment środkowej kurtyny w trakcie oczyszczania.
Nowe Miasto Lubawskie – Mała aplikacja wyrzeźbiona na początku XX w. w trakcie oczyszczania.
Nowe Miasto Lubawskie – Fragment płyciny z empory po wykonaniu uzupełnień snycerskich.
Nowe Miasto Lubawskie – Fragment płyciny z empory po wykonaniu uzupełnień snycerskich.
Nowe Miasto Lubawskie – Rzeźba muzykującego anioła po oczyszczeniu z przemalowań.
Nowe Miasto Lubawskie – Rzeźba muzykującego anioła w trakcie wypełniania otworów po drewnojadach.
Nowe Miasto Lubawskie – Rzeźba muzykującego anioła z uzupełnieniami rzeźbiarskimi.
Nowe Miasto Lubawskie – Rzeźby ze zwieńczenia po konserwacji.
Zdemontowano pozostałe elementy ołtarza: obraz zasuwowy, wota, płycinę z chmurami z tła ołtarza, cokół z tabernakulum oraz płycinę z mensy i przewieziono do pracowni. Wykonano odkrywki na tych elementach, uzupełniając informacje dotyczące rozpoznania obiektu oraz próby usuwania warstw wtórnych.
OBRAZ
Na obrazie zasuwowym usunięto warstwy pociemniałych werniksów oraz przemalowań, ukazując pierwotne opracowanie malarskie. W obserwacji w podczerwieni uczytelniła się inskrypcja podająca informację o datowaniu i autorze obrazu oraz o XX wiecznej konserwacji.
PODSTAWA OŁATARZA
Na cokole z tabernakulum i na ramie mensy w odkrywkach natrafiono na najstarsze opracowanie złoceń. Oba te elementy były pierwotnie srebrzone na pulmencie. Płycina mensy jest wtórna i pochodzi z ostatniej konserwacji. Z podstawy zostały zdemontowane aplikacje i oczyszczono całą skrzynię z wierzchnich warstw malarskich. Ponieważ najstarsze opracowanie zachowało się tylko w jednym fragmencie zdecydowano się pozostawić, wykazującą dobrą adhezję i kohezję, wtórną zaprawę.
PŁYCINA TŁA
Tło ołtarza oczyszczono z zabrudzeń, a następnie usunięto wtórne złocenia. Powierzchnia tła została pozbawiona pierwotnych warstw w trakcie poprzednich konserwacji. Zachowały się one śladowo w zagłębieniach formy. Usunięto źle zachowane wtórne warstwy, położone zbyt grubo i zacierające formę rzeźbiarską. Po oczyszczeniu przeprowadzono zabieg impregnacji drewna. Uzupełniono ubytki formy snycerskiej flekami lipowymi i opracowano w nich formę rzeźbiarską.
WOTA
Zdemontowane wota skatalogowano i wykonano opisy stanu zachowania. Następnie przystąpiono do wykonania prób oczyszczania z zabrudzeń oraz produktów korozji.
RAMA
Przeprowadzono impregnację całej ramy ołtarza. Wykonano naprawy stolarskie (wstawienie fleków w miejsca pęknięć drewna i łączeń poszczególnych elementów) i snycerskie aplikacji (liście) oraz ramy. Wykonano rekonstrukcje brakujących elementów: skrzydła aniołów, palce dłoni anioła, liście, kwiatki.
W obrębie zwieńczenia oraz aplikacji i części girland wykonano uzupełnienia ubytków zaprawy po uprzednim zaizolowaniu drewna klejem skórnym. Powierzchnie kitów i zapraw odpowiednio opracowano.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment obrazu po usunięciu zabrudzeń i przemalowania.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment obrazu, zdjęcie w podczerwieni ukazujące inskrypcje.
Lubawa – Kościół św. Anny – Odkrywka na podstawie nastawy, widoczny fragment najstarszego opracowania ze srebrzeniem przykryty wtórną zaprawą.
Lubawa – Kościół św. Anny – Odkrywka na ramie mensy w widocznymi najstarszymi srebrzeniami.
Lubawa – Kościół św. Anny – Tło ołtarza po oczyszczeniu z wtórnych nawarstwień oraz po wykonaniu uzupełnień snycerskich.
Lubawa – Kościół św. Anny – Fragment ramy po oczyszczeniu, widoczne uzupełnienia formy wykonane we fleku z drewna lipowego oraz drobniejsze uzupełnienia w żywicy epoksydowej.
Lubawa – Kościół św. Anny – Rama ołtarza w trakcie zakładania nowych gruntów i przygotowywania ich powierzchni pod złocenia.
Zakończenie prac konserwatorskich przy ołtarzu bocznym Ukrzyżowania z kościoła parafialnego w Boleszynie
W Wielki Tydzień do kościoła św. Mikołaja Biskupa w Boleszynie powrócił po zakończonej konserwacji i restauracji ołtarz boczny Ukrzyżowania. Ołtarz pochodzi z 1746 roku (o czym świadczy data ze zwieńczenia). Prace przywróciły pierwsze opracowanie ołtarza – usunięto grube warstwy przemalowań, odsłonięto oryginalnie zachowane srebrzenia (uzupełniono ich ubytki w trakcie prac). Zrekonstruowano również zachowaną szczątkowo dekorację malarską w formie prostej malowanej marmoryzacji. Obraz św. Mikołaja ze zwieńczenia, dopasowany wtórnie do ołtarza Ukrzyżowania powróci na swoje oryginalne miejsce w ołtarzu św. Walentego. W jego dotychczasowym miejscu zostanie umieszczona malowana kopia obrazu „Złożenie do grobu”. Prace trwały od września 2017 roku do końca marca 2018.
Ostatnie prace przy ołtarzu, po montażu w kościele
Ostatnie prace przy ołtarzu, po montażu w kościele
Ołtarz Ukrzyżowania po konserwacji i restauracji – na miejscu, w kościele
Ołtarz Ukrzyżowania po konserwacji i restauracji – na miejscu, w kościele – zbliżenie fragmentu
Ołtarz Ukrzyżowania po konserwacji i restauracji – na miejscu, w kościele – zbliżenie fragmentu
Ołtarz Ukrzyżowania po konserwacji i restauracji – na miejscu, w kościele – zbliżenie fragmentu
Film z Mszy św. z dnia 29 marca 2018 podczas której dokonano uroczystego poświęcenia ołtarza bocznego – Ukrzyżowania – po zakończonych pracach konserwatorskich
Film z Mszy św. z dnia 30 marca 2018 podczas której dokonano uroczystego poświęcenia ołtarza bocznego – Ukrzyżowania – po zakończonych pracach konserwatorskich
Manierystyczny prospekt organowy tworzący całość z balkonem chóru muzycznego zaliczany jest do najcenniejszych w swojej kategorii obiektów w Polsce. Pochodzi on z początku XVII wieku. Przed przystąpieniem do prac ustawiono rusztowanie, które umożliwiło wykonanie szczegółowej dokumentacji fotograficznej i opisowej stanu zachowania. W trakcie oględzin obiektu odczytano inskrypcję wykonaną na płycinie z boku empory, pochodzącą z 1634 roku i traktującą o fundacji polichromii na prospekcie. Autorstwo projektu prospektu można przypisać Christianowi Neumannowi, organmistrzowi działającemu w tym czasie w Nowym Mieście.
Przeprowadzono analizę historyczno sztuczną w wyniku, której rozpoznano sportretowane na emporze osoby.
Przed przystąpieniem do prac konserwatorskich stan zachowania drewna prospektu wskazywał na aktywność drewnojadów. Dlatego pierwszym krokiem było szczelne opakowanie folią gazoszczelną obiektu – stworzenie komory in situ i przeprowadzenie zabiegu dezynfecji i dezynsekcji z użyciem azotu. Po osiągnięciu wymaganego stężenia w komorze obiekt pozostawiono szczelnie zamknięty na czas 21 dni.
Następnie zdemontowano rzeźby oraz aplikacje i przewieziono do pracowni konserwatorskiej. Zarówno na architekturze prospektu jak na zdemontowanych elementach wykonano odkrywki oraz pobrano próbki w celu rozpoznania techniki wykonania najstarszych warstw. Ustalono występowanie dwóch warstw chronologicznych, przy czym starsze opracowanie jest spójne z inskrypcją z 1634 roku i zostało uznane za pierwotne.
Nowe Miasto Lubawskie – Prospekt i empora przed przystąpieniem do prac konserwatorskich.
Nowe Miasto Lubawskie – Odkrywka wykonana na emporze, na płycinie z inskrypcją z 1634 roku.
Nowe Miasto Lubawskie – Odkrywka na emporze ukazująca pierwotne marmoryzacje.
Nowe Miasto Lubawskie – Odkrywka na rzeźbie anioła ze zwieńczenia prospektu.
Nowe Miasto Lubawskie – Zdemontowana latarnia ze zwieńczenia prospektu.
Nowe Miasto Lubawskie – Portret z empory 1. od lewej – wojewoda pomorski Paweł Jan Działyński.
Nowe Miasto Lubawskie – Portret z empory 2. od lewej – mężczyzna z piszczałką i kamerton – organmistrz?
Nowe Miasto Lubawskie – Portret z empory 3. od lewej – mężczyzna z kluczami rejestrowymi – organista?
Nowe Miasto Lubawskie – Portret z empory 4. od lewej – ks. Marcin Przebojewski.
Badania archeologiczne przy posadzce kościoła w Boleszynie
W trakcie prowadzenia prac konserwatorskich przy ołtarzu bocznym Ukrzyżowania z kościoła św. Mikołaja Biskupa w Boleszynie niezbędne okazały się badania archeologiczne przed ołtarzem. Zapadająca się posadzka świadczyła o znajdowaniu się w tym miejscu pochówków. W trakcie wykonanych prac archeologicznych prowadzonych przez dr Arkadiusza Koperkiewicza odkryto aż trzy poziomy pochówków pod posadzką kościoła. Drewniane trumny układano na przemian, w trzech poziomach, najprawdopodobniej jeszcze od XV / XVI wieku. Na miejscu obecnego kościoła, z pierwszej połowy XVIII wieku stał kościół wcześniejszy. Pierwsze wzmianki o parafii w Boleszynie pochodzą jeszcze z XV wieku. Od czasu wykonania w XIX wieku posadzki ceramicznej w kościele nie pochowano już więcej nikogo. Nie odnaleziono niestety tabliczek, nie udało się na obecnym etapie ustalić dokładnych dat. Po wykonaniu dokumentacji wykop zasypano uzupełniając brakujący grunt i ponownie ułożono XIX w. zabytkowe płytki posadzkowe.
Boleszyn – miejsce przeprowadzenia badań
Boleszyn – przygotowanie terenu
Boleszyn – odnaleziona jedna z trumien, z malowanym na wieku krzyżem
Drewniany, polichromowany i złocony prospekt pochodzi z I poł. XVII wieku.
W trakcie pierwszego etapu prac przy prospekcie organowym wykonano szereg zdjęć wysokiej rozdzielczości, dokumentujących szczegółowo stan zachowania obiektu i zakres zniszczeń. Zdjęcia powtarzano dokumentując kolejne etapy prac. Po ustawieniu rusztowania, zdemontowano z konstrukcji prospektu wszystkie drobne elementy tj, złocone aplikacje, uszaki i rzeźby oraz tralki znajdujące się na balustradzie. Wszystkie elementy oraz konstrukcja zostały gruntownie odkurzone z nagromadzonego kurzu.
W czasie pierwszego etapu prac ważnym celem było rozpoznanie najstarszej, oryginalnej kolorystyki zarówno na prospekcie, rzeźbach oraz aplikacjach, dlatego na początku wykonano szereg odkrywek schodkowych, w warstwach przemalowań. Odkrywki ujawniły najstarsze opracowanie malarskie w formie dosyć uproszczonej marmoryzacji w odcieniach czerwieni z szarobiałymi i czerwonymi żyłkami oraz malowane na górnych gzymsach girlandy kwiatowe. Na aplikacjach i gzymsach rzeźbionych odkryto warstwy żółtego metalu – złota w płatkach oraz śladowe ilości srebra.
Podjęto wówczas decyzję o całkowitym usunięciu wszystkich przemalowań, wtórnych warstw metali wraz z kitami.
Na bocznych drzwiczkach do instrumentu rozpoznano liczne ryte historyczne napisy, m.in. pochodzący z 1670 roku. Z boku instrumentu natrafiono na inskrypcję z czasów ostatniego przemalowania w 1981 roku.
Lubawa – Kościół św. Anny – Prospekt przed konserwacją.
Lubawa – Kościół św. Anny – Ustawiono rusztowanie aby ułatwić dostęp do wszystkich elementów prospektu.
Lubawa – Kościół św. Anny – Odkrywka na architekturze prospektu, ukazujące dwie warstwy przemalowań.
Lubawa – Kościół św. Anny – Odkrywka na architekturze prospektu ukazująca marmoryzację w najstarszym opracowaniu.
Lubawa – Kościół św. Anny – Zdemontowane elementy przed konserwacją, widoczny zły stan zachowania.
Lubawa – Kościół św. Anny – Zdemontowane elementy przed konserwacją, widoczny zły stan zachowania.
Lubawa – Kościół św. Anny – Drewniane drzwiczki z boku prospektu z rytymi napisami pochodzącymi z różnych epok.
Lubawa – Kościół św. Anny – Bok prospektu z widoczną sygnaturą konserwatora z 1981 roku.
Prace konserwatorskie przy prospekcie organowym z kościoła parafialnego w Rożentalu
Prospekt organowy wymaga kompleksowej konserwacji. Wtórne nawarstwienia wpłynęły znacząco na stan zachowania i estetykę ołtarza, dlatego istotne jest zlikwidowanie przyczyn zniszczeń obiektu oraz przywrócenie mu wartości artystycznych, zbliżonych pierwotnemu wyglądowi. Projekt konserwatorski zakłada przeprowadzenie badań oraz kwerendy historycznej i historyczno-sztucznej, umożliwiające dokładne poznanie obiektu
i jego historii.
Prace konserwatorskie zakładają usunięcie wszystkich nawarstwień i odsłonięcie najstarszego opracowania. Należy usunąć wszystkie nieszlachetne metale.
W ramach prac zostaną wykonane niezbędne naprawy stolarskie, takie jak fleki
i sklejenie luźnych elementów oraz rekonstrukcje brakujących fragmentów. Ubytki zaprawy zostaną uzupełniono kitem i wykonane zostanie scalenie kolorystyczne oraz uzupełnienia metali.
Na miejscu wykonano dokumentację fotograficzną i opisową stanu zachowania. Zdemontowano z ołtarza aplikacje. Zdemontowane elementy przewieziono do pracowni konserwatorskiej. Na miejscu wstępnie oczyszczono z powierzchniowego kurzu. Sporządzono szczegółowy opis stanu zachowania oraz dokumentację fotograficzną każdego z elementów przed konserwacją.
Pobrano próbki do badań stratygraficznych oraz wykonano odkrywki w celu ustalenia warstw technologicznych i ich stanu zachowania. W przypadku złoceń i srebrzeń zdecydowano się usunąć nieszlachetne metale.
Prospekt organowy w Rożentalu – stan przed konserwacją
Prospekt organowy w Rożentalu – stan przed konserwacją
Fragmenty opracowania snycerskiego – stan przed konserwacją
Fragmenty opracowania snycerskiego – stan przed konserwacją
Fragmenty opracowania snycerskiego – stan przed konserwacją
Fragmenty opracowania snycerskiego – stan przed konserwacją
Fragmenty opracowania snycerskiego – stan przed konserwacją
